De klachtenlijst van de gilets jaunes telt 42 voorstellen. Het referendum op volksinitiatief (référendum d’initiative populaire of référendum d’initiative citoyenne (RIC)), zou tussen verkiezingen een stem geven aan de burger. Op papier lijkt de deelname van iedereen vanzelfsprekend, zelfs fundamenteel. Maar is dit protest het meest geschikte mechanisme om deze kwestie aan te pakken?

Waar komt het burgerinitiatief op neer?

Dit systeem, dat in Zwitserland, Hongarije en de Verenigde Staten wordt toegepast, staat de burgers toe een nationaal referendum te organiseren. Hiertoe wordt een wetsontwerp, vergezeld van een voldoende aantal handtekeningen van de burgers, gepresenteerd en vervolgens gecontroleerd door een speciale instantie. Als de tekst voldoet aan de (door elk land vastgestelde) voorwaarden, moet er binnen een jaar worden gestemd. Het verschil ten opzichte van het Franse referendum is dat het initiatief niet van politieke vertegenwoordigers komt, maar rechtstreeks van het volk. Tijdens de presidentsverkiezingen van 2017 hebben verschillende kandidaten de maatregel gesteund.

In Frankrijk bestaat sinds een grondwetshervorming in 2008 de mogelijkheid om een referendum te houden over een voorstel van de burgers.... Maar wel met de hulp van hun vertegenwoordigers. Om in stemming te worden gebracht, moet de vraag door een vijfde van de parlementsleden worden geratificeerd en door een tiende van de kiezers op de kiezerslijsten worden gesteund. Kortom, het is noodzakelijk om 185 parlementariërs en 4,5 miljoen kiezers te overtuigen.
Begin december heeft parlementslid Julien Aubert (LR) een wetsvoorstel tot wijziging van artikel 11 ingediend. De drempels zouden worden verlaagd tot 1,5 miljoen voor burgers, en 4 personen uit 4 verschillende groeperingen voor parlementsleden.

Waarom maken de "gele hesjes" een punt van de RIC?

Na de brandstofprijzen is de RIC waarschijnlijk een van de belangrijkste claims van de gele hesjes. Ze vragen dat het als een grondrecht in de grondwet wordt opgenomen. Dit politieke instrument voor een meer directe democratie impliceert een permanent debat en een eventuele raadpleging van burgers buiten de verkiezingsperiode.

Deze claim komt uit de Franse Alpen in de nabijheid van Zwitserland. Ook heeft Grenoble al geëxperimenteerd met dit burgerreferendum, of geprobeerd. In 2016 wildemen er een "systeem opzetten om op burgerinitiatief vragen te stellen en te stemmen. Daarvoor moesten ten minste 2.000 handtekeningen (van inwoners van Grenoble ouder dan 16 jaar) worden verzameld om een voorstel in te dienen en door het gemeentehuis te laten aannemen als er meer dan 20.000 voorstemmers waren. Probleem was dat het werd teruggefloten door de administratieve rechtbank.

Een effectiever democratisch systeem

De Zwitserse en Amerikaanse voorbeelden zouden bewijzen dat een RIC garant staat voor duurzame en stabiele verandering. Want als een hervorming wordt aangenomen, is dat omdat ze door de burgers wordt geaccepteerd.

Vermindering van de overheidsschuld

In democratische systemen houdt stemmen in dat de kiezer wordt verleid ten tijde van de verkiezingen. Het gaat er niet om de kiezer te kopen, omdat cliëntelisme formeel verboden is, maar om hem te verleiden ten koste van politieke concessies. Een soort democratisch spel. Zonder deze belangrijke periodes worden vertegenwoordigers gewoonlijk niet aangemoedigd om bijzondere gunsten te verlenen aan de kiezers. Het systeem vermijdt ook grote periodes van geschillen en dus economische verliezen.

Het bevorderen van een vertrouwensrelatie

Door actief deel te nemen aan het democratische systeem zou de kiezer worden aangemoedigd om zich beter te informeren en zich voortdurend een mening te vormen, in plaats van een toeschouwer te blijven van de hervormingen. Het referendum vermindert zelfs de invloed van lobby’s die gedwongen worden om hun activiteiten zichtbaarder te maken en hun voorstellen in een referendum in te dienen, wat hen belet om te lobbyen in de wandelgangen.

Maar waarom niet in Frankrijk?

In Zwitserland zijn de burgers sinds 1848 309 keer naar de stembus geroepen. Als gevolg daarvan kunnen politieke partijen meer luisteren naar hun burgers en worden zij verhinderd in hun ivoren toren te blijven, maar deze stemmingen kosten ook veel tijd en energie. Tegenstanders van dit soort overleg zeggen dat het referendum een probleem van bestuurbaarheid vormt en tot permanente geschillen leidt. Ook is er de bedreigingen van de grondrechten en "onliberale" voorstellen.

Een RIC zou kunnen worden opgenomen in de grondwetshervorming die de uitvoerende macht in januari heeft gepresenteerd. In ieder geval is dit de wens van velen sinds het opstaan van de gele hesjes.